новини : ЗМІ

2013-10-04

Про книжку «Duty Free» Оксани Форостини

Польська преса про книжку "Duty Free" Оксани Форостини
ŻYCIE W STREFIE WOLNOCŁOWEJ
Taras Andruchowycz
2013-10-02

Co wiemy o współczesnej powieści ukraińskiej? Najnowsza książka publicystki i redaktorki prestiżowego pisma „Krytyka” uczyniła bohaterem swojej twórczości Lwów i trafiła w dziesiątkę. Duty Free odniosła niezwykły sukces czytelniczy - jest równie popularna w księgarniach, co w sieci plików torrent
Urodzona we Lwowie dziennikarka Oksana Forostyna była już sekretarzem prasowym artystycznego stowarzyszenia „Dzyga”, jak również reporterem radia „Inicjatywa” i „Lwowskiej Gazety”. Obecnie pracuje jako zastępca redaktora naczelnego kijowskiego czasopisma „Krytyka”. Po wielu latach tak owocnej kariery wreszcie napisała swoją debiutancką książkę – Duty free. Powieść ta została wydana w 2012 roku, jednak pomysł na nią zrodził się blisko jedenaście lat wcześniej. Do napisania tego tekstu zainspirowała ją Praga - powieść Amerykanina Arthura Phillipsa. Wielu krytyków porównuje fabułę utworu Oksany do książki Wszystko jest iluminacją Jonathana Safrana Foera, amerykańskiego pisarza pochodzącego z rodziny polskich Żydów. Zachwycona aktorską kreacją Elijaha Wooda w ekranizacji tego dzieła, Forostyna postanowiła nazwać głównego bohatera swojej powieści jego imieniem – Elijah. W obu dziełach odnajdziemy wiele zbieżnych motywów. Wprawdzie obaj bohaterzy wyruszają na Ukrainę, jednak w zupełnie innym celu.

Duty free to urbanistyczna powieść o wolności w szerokim tego słowa znaczeniu. Jest to historia o konflikcie między odpowiedzialnością a obowiązkami, bogata w podróżnicze zapiski. W oczach czytelnika lektura tych niecałych 200 stron to jak obserwacja krajobrazu zmieniającego się w oknie pędzącego pociągu, pędzącego przez 13 lat ukraińskiej niepodległości. W książce znajdziemy kilka mistrzowskich rozwidleń fabuły. Na kartach powieści pojawia się Kijów, Iwano-Frankiwsk, Tarnopol, a nawet szczypta Chicago, jednak główne wydarzenia rozgrywają się we Lwowie – na szczycie bohemskiej romantyki środka lat 90. Kończą się zaś procesem „przetrawiania” ukraińskiego „postpomarańczowego” rozczarowania końca lat 2000. Główny bohater kolejny raz przylatuje do Ukrainy i wędruje miastami jej zachodniej części, przeprowadzając tam szkolenia biznesowe, a swoją podróż kończy w stolicy.
W książce przykuwają uwagę poczucie humoru oraz dobry styl i język. Według znanego ukraińskiego pisarza Jurka Izdryka Duty free „to przykład kobiecej intelektualnej prozy”. Główny bohater powieści, Elijah Melnyk to konsultant ds. biznesu, romantyczny, skłonny do melancholii, skazany na podróż w poszukiwaniu „czegoś”. Pragnie pełni, oczekuje tego, co w życiu jest najważniejsze. Obawia się, że mógłby zmarnować szansę, a jednocześnie potrafi ją pochwycić i kurczowo się jej trzymać. Elijah jest zakochany we Lwowie i w Wandzie, która jest utalentowanym lwowskim muzykiem, zagadkową kobietą o wielu twarzach. Główny bohater to Amerykanin ukraińskiego pochodzenia, który – kierowany ciekawością – po raz pierwszy przyjeżdża do kraju swoich przodków w 1996 roku. Przez jego bardzo specyficzne postrzeganie, stereotypy, uprzedzenia i nierozumienie otaczającej sytuacji, Elijah zaczyna zanurzać się w miejscową „dzikość”. Podziwia ukraińskie realia, specyficzne życie w niezrozumiałym i często egzotycznym, postkomunistycznym kraju. Melnyk to człowiek wywodzący się z całkiem innej kultury. Jego postrzeganie otaczającej sytuacji w Ukrainie jest dość nietypowe, zniekształcone, cudze. Stopniowo obserwujemy wewnętrzną transformację ukraińskiego „ekspata”. Wtapia się w świat podziemnego, nieformalnego środowiska Lwowa. Stale nawiązuje nowe, przypadkowe znajomości, odkrywa nowe oblicza i zdobywa nowe doświadczenia. Wracając w 2009 roku na Ukrainę, Elijah jest tak samo zdziwiony tym krajem jak za pierwszym razem. Chwilowe odsunięcie od ukraińskich realiów sprzyja mu w dostrzeganiu nowych zjawisk, które można podziwiać.

Film promujący książkę.

Powieść rozchodzi się dziś w spiraconej wersji na torrentach
W powieści pojawia się sporo znanych, kultowych wręcz miejsc Lwowa, spotykamy tu też imiona ludzi popularnych w ukraińskich kręgach artystycznych. Jednak większość bohaterów to postacie stworzone przez autorkę. Oksana nazywa ich „wariatami, szalonymi, niesamowitymi”. Oczarowują liczne dokładne i bogate opisy miejsc, okolic, peryferii Lwowa – topograficzne „stopklatki”, urbanistyczne szkice zaludnionych przestrzeni. Rozumne i celne autorskie refleksje o atmosferze miasta, czasu i środowiska są szczególnie ważne.
Czytając książkę Oksany Forostyny, można znaleźć to, co już w jakieś mierze jest bliskie, poczuć znane klimaty oraz żywe obrazy miasta. Na tle tego oswojonego świata Elijah Melnyk jest postacią co najmniej zagadkową. Jest dość egzotyczny dla całej nowoczesnej ukraińskiej literatury, ale zarazem dosyć rozpoznawalny.
O czym tak naprawdę jest Duty free? W mojej ocenie nie jest powieścią o jednej wykładni, na przykład wyłącznie o głównym bohaterze – Elijahu, ani też wyłącznie o realnym i mitologicznym obszarze Lwowa. Mamy możliwość obserwować, jak Elijah zmienia się pod wpływem wydarzeń oraz upływającego czasu, jakim zmianom podlegają też Ukraińcy. Miłość Elijaha i Wandy jest także nietypowo liryczna: to, co zaczynało się od pasji w lwowskich dekoracjach, stopniowo cichnie, zostawiwszy ślad w pamięci obojga. Uczucie to wraca do bohaterów w czasie drugiej podróży mężczyzny na Ukrainę, mimo że nie mają szczególnych szans na wspólną przyszłość. W kluczowej rozmowie z Wandą, widać, jak materialna rzeczywistość, ostatecznie zabija mit o miłości. I to jest właśnie moment, w którym idealizm przegrywa z bezwzględną logiką życia. Zrozumienie tego jest wielkim osiągnięciem Elijaha.
Oksana Forostyna
Oksana Forostyna
Duty free jest powieścią o ukraińskiej rzeczywistości przełomu wieków. Tekst jest napełniony bardzo ciekawymi, głębokimi, często komicznymi czy absurdalnymi przemyśleniami o życiu na Ukrainie i za granicą, w szczególności w USA. Bytowe realia, ekonomiczna i socjalna sytuacja oraz, oczywiście, kultura są postrzegane przez pryzmat zmianę poglądów Elijaha. Bohater ten czulej reaguje na zwykłe dla miejscowych sprawy. Powieść porusza również temat utraconego pokolenia ukraińskich artystów lat 80. i 90., kryzysu świadomości po upadku ZSRR oraz niemożności samorealizacji. Ale najważniejsi są bohaterzy, atmosfera i artystyczne środowisko lat 90.
Można zadać sobie pytanie, dlaczego Forostyna nazwała swoją powieść Duty free. Wyjaśnienia tej nazwy rzeczywiście nie da się odnaleźć w tekście. Tytuł ten należy traktować metaforycznie, duty-free to strefa wolnocłowa – tworzenie iluzji, że człowiek nie musi płacić cła za swoje życie, wybory, błędy, za swoje „wspaniałe”, jak i te „pieprzone” dni. W autorskim posłowiu Oksana Forostyna porównuje tę strefę z własną wizją raju. Zakończenie tej historii autorka pozostawia otwartym czytelnikowi dużo przestrzeni, żeby dopisać losy tych postaci.